De Zandberg is een kunstatelier waar kunstenaars met een kwetsbaarheid hun talenten ten volle kunnen uitleven en ontwikkelen. En dat loont, zo blijkt, want stukken van de kunstenaars hangen in verschillende musea. Bovendien loopt er momenteel ook een boeiende samenwerking met het Gentse S.M.A.K.
De Zandberg in Harelbeke is een werkplaats voor kunstenaars met een kwetsbaarheid, zoals het syndroom van Down, een vorm van autisme, psychische problemen, een verstandelijke beperking of een combinatie daarvan. Al wil de werking zelf liever geen labels gebruiken. “We zullen nooit de term ‘beperking’ in de mond nemen. De problematiek van onze kunstenaars speelt geen enkele rol in hun werk. We zullen het ook nooit hebben over ‘outsiderkunst’”, legt Dominique Nuyttens, coördinator bij De Zandberg, uit.
In totaal zijn er een dertigtal kunstenaars actief binnen De Zandberg. Ze kiezen zelf hoe vaak ze naar de werkplaats gaan. Daar krijgen ze begeleiding van een mentor. “We bieden alle beeldende kunsten aan. Ze kunnen hun eigen werk maken, of zich verdiepen in een bepaalde kunstvorm. We hebben geen vooraf bepaald aanbod, net omdat we vertrekken van wat de kunstenaar zelf wil realiseren, en wat hem of haar interesseert.”
Veilige omgeving
De ondersteuning is niet alleen artistiek, maar ook sociaal, individueel en op maat. Een traject suggereert een opstartfase, voortgang, evolutie en ontwikkeling in het artistiek werk. “Empathie is voor ons cruciaal. We zorgen voor een veilig werkklimaat en geven vertrouwen. De kunstenaars mogen bijvoorbeeld op hun eigen tempo werken. Omdat iedereen verschillend is, werken we vooral één op één. Sommige deelnemers werken liever in alle rust, anderen gaan graag naar tentoonstellingen of engageren zich in een projecten.”
Behalve een uiting geven aan hun creatief talent, is De Zandberg voor de kunstenaars ook een verrijking van hun leefwereld. “Ze komen zo op andere plaatsen, plaatsen waar ze anders misschien niet zouden komen. Het is ook fijn om werken van anderen te zien. Ze komen daarnaast in aanraking met curators die tentoonstellingen samenstellen en eventueel ook werk van onze deelnemers tonen. Af en toe gaan we naar het buitenland wat voor velen van hen een heel bijzondere ervaring is.”
Een laboratorium voor nieuw werk
De Zandberg werkt al enkele jaren samen met het Gentse S.M.A.K, het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst. Je kan er soms werk zien hangen van De Zandberg-kunstenaars. Zo hangen er in de collectie bijvoorbeeld stukken van Danny Bergeman “Artistiek directeur Philippe Van Cauteren komt af en toe langs bij ons, hij kent onze werking”, zegt Dominique. “En in september en oktober dit jaar strijken onze kunstenaars neer in zaal één van het S.M.A.K. We beschouwen dat als een soort laboratorium waar ze nieuw werk kunnen ontwikkelen.”
Thema voor het experiment is het onderwerp ‘tijd’. “Iedereen is vrij om daarmee aan de slag te gaan. De ene gebruikt informatie van het internet als basis, de ander focust op klokken. We zullen zien hoe het verder loopt. Het is altijd boeiend om te zien hoe iemand uit zijn comfortzone gehaald wordt. Het werken op een andere locatie betekent een nieuwe uitdaging. Wij zijn alvast heel benieuwd.”
Bezoekers zijn welkom, maar het wordt geen klassieke tentoonstelling. “Het is in de eerste plaats toch een werkplaats”, klinkt het. Ook moeten heus niet alle kunstenaars zich straks in het museum gaan verschansen. “Dat bepaalt ieder voor zich. Ze moeten zich er vooral goed bij voelen. Een aantal medewerkers kijkt op naar het S.M.A.K. en naar de persoonlijkheid van Philippe Van Cauteren, anderen worden niet door het museum geroerd. Wel hebben we Klaus Compagnie die heel graag bezoekers ontvangt en met hen in dialoog gaat. Het maakt deel uit van zijn werk, want hij portretteert zijn gesprekspartners of schrijft er teksten over.”
Dialoog tussen kunstenaars
Waarom is de samenwerking met het Gentse museum net zo boeiend voor de kunstenaars uit Harelbeke? “Het is boeiend voor hen om na te gaan hoe hun werk zich verhoudt tot dat van andere kunstenaars. Soms nemen ze een kleur of compositie over. Ze vertellen wat hen daartoe aanzet en welke betekenis het heeft voor hen. Het werkt inspirerend”, aldus Dominique. “Tegelijkertijd zijn er ook kunstenaars die helemaal niet afwijken van hun eigen stijl.”
Ook voor bezoekers belooft het boeiend te worden. “We willen dat het publiek een kunstwerk ziet. Daarom zullen we niet onderstrepen dat het gaat om een kunstenaar met een kwetsbaarheid. Dat kan de manier waarop iemand naar het werk kijkt, kleuren. Dat willen we vermijden. Het is verrijken dat iemand zo zijn talent kan tonen, maar ook omgekeerd is het verrijken dat iemand zo onbevooroordeeld talent kan ontdekken.”
De Zandberg bracht alvast een bezoekje achter de schermen van het museum. “We maakten kennis met verschillende materialen. Ook leerden onze kustenaars de technici kennen die hun werken zullen inkaderen of inpakken. Ook dat zijn prikkels.” Op hun beurt bracht het S.M.A.K. een bezoekje aan De Zandberg. “We hielden een netwerkavond. Dat was langs beide kanten leerrijk. De mensen van S.M.A.K. maakten kennis met onze kunstenaars, met onze werking, met de begeleiding die wij bieden. Ze hadden er veel belangstelling voor. Het ging dan ook verder dan de puur artistieke aspecten. Dat draagt bij aan de vlotte samenwerking. Het verloopt allemaal heel organisch en we voelen elkaar goed aan.”
Andere musea
Stukken van kunstenaars van De Zandberg reizen ook naar andere plaatsen, zoals het Trinkhall Museum in Luik. “We onderhouden goede contacten met hen. Het museum ontving een deel van het werk van Andre Wostijn, die enkele jaren bij ons werkte maar helaas overleden is. Een ander deel van zijn werk behouden we in de artotheek, zodat het ook in de regio kan circuleren.”
Nog een andere kunstenaar van De Zandberg zal binnenkort in Trinkhall Museum schitteren. “Het museum focuste een tijdje op ‘outsiderkunst’, maar kijkt nu ook breder. Ze zoeken actief ateliers om mee samen te werken, en wij zijn daar één van. Een van onze kunstenaars zal er zijn werk presenteren tijdens een nocturne. Andere werken komen in de collectie terecht.”
Ook met het Brusselse Museum Art et Marges loopt een samenwerking. Zij focussen op kunst van mensen met een beperking. In Amsterdam is er het Museum van de Geest, met kunst van mensen met een bijzondere achtergrond, en ja hoor, ook daar hangen stukken die gemaakt werden in Harelbeke. Tot slot is er ook Kiosk, een tentoonstellingsplatform in het Gentse KASK met Simon Delobel als curator. “In 2024 werken we samen met Kiosk. Deze tentoonstelling – waar ook een publicatie aan verbonden zal zijn – vloeit voort uit onze goede contacten met studenten en docenten van het KASK en de kunsthogeschool LUCA. Hun studenten lopen hier soms stage.” De Zandberg organiseert zelf ook tentoonstellingen in de kunstwerkplaats of daarbuiten, in samenwerking met externe culturele actoren.
LEES MEER OP INFUUS.BE
