Een zorgopleiding, dat is iets waar je tweehonderd procent en met je volle hart voor kiest. Dát is in geen twintig jaar veranderd. En ook qua kennis en vaardigheden is er duidelijk een rode draad. Maar waar zit dan wel het verschil, wat is er anders vandaag? Die vraag legden we aan een handvol ervaren docenten voor die zelf 15, 20, 30 jaar geleden zelf een zorgopleiding volgden.
Zorgopleidingen zijn er in alle soorten en maten, van de opleiding tot zorgkundige, die je al in het secundair onderwijs kan volgen, tot een HBO5, bachelor- of masteropleiding. En dit voor een scala aan zorgberoepen: verzorgende of zorgkundige, verpleeg- of verloskundige, diëtist, kinesitherapeut, ergotherapeut, logopedist, psychiatrisch verpleegkundige enzovoort.
Klaar voor de praktijk
Al deze afgestudeerden zijn gewenst. Niet in het minst omdat de curricula van vandaag goed aansluiten met de uitdagingen op de werkvloer, toch? “Klopt”, beaamt Michèle Inghelbrecht (kwaliteitscoördinator bacheloropleidingen verpleegkunde en vroedkunde, VIVES). “Zeker voor de vierjarige bacheloropleiding. In tegenstelling tot de vroegere driejarige bachelor geeft dat extra vierde jaar en de extra stage-uren ons de kans om te focussen op het aanleveren van verpleegkundigen die startklaar zijn om in elke setting en bij élke patiëntenpopulatie goede zorg te verlenen.”
Ook Lieve Snoeckx (lector voedings- en dieetkunde, AP Hogeschool) ziet een evolutie van naar meer praktijkervaring – en dit niet pas in het laatste jaar. “In het academiejaar 2020/2021 zijn we gestart met ons vernieuwd curriculum Voedings- en Dieetkunde dat volgens het 4CID-onderwijsmodel werd ontworpen. Een belangrijk inzicht is dat kennis en vaardigheden van bij de aanvang van de studie al doende worden aangebracht. Je komt niet ‘zomaar een beetje luisteren in de les’. Er wordt verwacht dat je de aangeboden basisinformatie al hebt doorgenomen om vanuit die voorbereiding steeds complexere taken, oefeningen of opdrachten te maken en zo de opgedane kennis onmiddellijk toe te passen en gaandeweg uit te breiden.”
Zelfde basis, anders aangeboden
Een groot verschil is hóe de opleiding wordt georganiseerd. Tegenwoordig is het modulair model namelijk de norm (een zevende jaar BSO kan je wel nog lineair volgen). “Een modulair programma heeft veel voordelen, maar ook nadelen”, vindt Christine De Bosschere (docent verpleegkunde met bijzondere expertise palliatieve zorg, Arteveldehogeschool). “Zo mis ik de band die ik vroeger met mijn eigen klasgroep had, waar ik een jaar lang praktijkles aan gaf. En ja: er is meer flexibiliteit en veel aandacht voor de praktijk, maar er wordt ook meer zelfstudie verwacht, het tempo ligt hoger en er zijn minder contactmomenten. Voor sommige studenten werkt dit goed, voor anderen iets minder…”
Sommige evoluties kan men ook terecht in vraag stellen. “De vroeger A2 is ondertussen al drie keer veranderd”, vertelt Hilde Sprimont (docent verpleegkunde HBO5 met specialisatie in geestelijke gezondheidszorg, SAI Aalst). Dit terwijl de opleiding inhoudelijk gezien, qua basiskennis en (verpleeg)technische vaardigheden nog steeds hetzelfde is. Mijn grootste bezorgdheid is dat de HBO5-opleiding opnieuw op de helling staat. Zo is er veel discussie over wat een HBO5 zou mogen doen. Stel dat een HBO5 geen chronische wonden meer mag verzorgen, dat vang je in een ziekenhuissetting (waar meer bachelors rondlopen) wel weer op, maar in een woonzorgcentrum of in de thuiszorg? En vergeet niet: 47% procent van de verpleegkundigen is een HBO5!” Ook het Rode Kruis waarschuwde in augustus nog voor een tekort aan bloed indien verpleegkundigen HBO5 vanaf 2026 geen bloed meer zouden mogen afnemen.
Extra vaardigheden
Opmerkelijk is hoe ‘anders’ pas afgestudeerde verpleeg- en zorgkundigen zijn. De tijdsgeest en de nieuwe leermethodiek maakt studenten opvallend kritischer, mondiger en creatiever. Lieve Snoeckx: “Deels wordt dit ook van hen verwacht. Een stagiair die reageert, reflecteert, feedback vraagt en geeft, wordt ervaren als een actieve student. Maar dit alles kan je pas zinvol doen als je hiervoor ook de nodige inhoudelijke kennis hebt. Een extra studiejaar (voor de driejarige opleidingen) kan hier misschien toe bijdragen. Nu doen studenten ook al vaak vier jaar over hun driejarige opleiding en kiezen ze in de periode met minder lesuren vaak voor een studentenjob. Waarom deze tijd niet invullen een grondiger en uitgebreider studieaanbod?”
“In dat extra vierde jaar van de bacheloropleiding lopen de studenten twee keer maar liefst vierhonderd uur stage waarin ze hun focuscompetenties versterken: klinisch redeneren, autonoom en evidence based werken, creatief omgaan met uitdagingen, een ondernemende houding, assertiviteit en transfervaardigheden”, verduidelijkt Nele Verstraete (opleidingshoofd verpleegkunde, VIVES Kortrijk). “Daarnaast zetten we tijdens de opleiding ook sterk in op patiëntenparticipatie. Hiervoor hebben we ervaringsdeskundigen in dienst, die ons onderwijs verrijken en mee bewaken dat de stem van de zorgontvanger voldoende aan bod komt.”
Moeilijker, maar ook aantrekkelijker
“Ik vrees wel dat zorgopleidingen er zeker niet makkelijker op worden”, vervolgt Christine De Bosschere. “Een bachelor verpleegkunde bijvoorbeeld, dat is toch een heel zwaar pakket. Er is ook veel bijgekomen: digitalisering, e-health, de wereldburger, het duurzame… Jammer in het huidige systeem is dat sommige vakken (zoals palliatieve zorg) nu ‘verdwijnen’ in grotere modules, terwijl het vroeger belangrijke oordeelcriteria waren. Studenten kunnen meer ‘rondshoppen’ en afstuderen zonder in een bepaald domein echt te zijn gegroeid. Vandaar dat ik nog steeds een voorstander ben van het mondeling examen; als iemand mijn vak niet beheerst, dan valt dat in een mondeling op.”
“Dit alles gezegd zijnde, zijn de succesfactoren van onze opleiding doorheen de voorbije jaren niet gewijzigd”, aldus Heidi Schepers (opleidingshoofd verpleegkunde VIVES Brugge). “Gedreven docenten, een logisch opgebouwd en up-to-date programma, en aantrekkelijk en kwaliteitsvol leermateriaal maken het verschil. Maar er zijn ook een aantal zaken die de opleiding aantrekkelijker maken dan vroeger. Geen droge theorie gevolgd door praktijk, maar digitalisering van het leermateriaal (met digitale kennisclips, digitaal oefenmateriaal enzovoort) en de innovatie op vlak van simulatieonderwijs.”
Meer aandacht voor specialisatie
Klaar voor de praktijk zijn studenten dankzij de nieuwe leermethoden dus zeer zeker, maar aan differentiatie en mogelijkheden tot specialisatie kan nog worden gesleuteld. Hilde Sprimont: “De BANABA is afgeschaft en bij ons is het onderscheid tussen algemene en psychiatrische verpleegkundigen verdwenen. Vandaag wil men algemeen inzetbare verpleegkundigen. Maar werken in een AZ of in geestelijke gezondheidszorg, dat is toch heel anders? Het blijft belangrijk dat zorgkundigen een specifieke opleiding volgen voor specifieke patiënten- en bewonersgroepen en niet met enkel een inloopperiode op een gespecialiseerde afdeling worden gezet.”
“Toch heeft vroegtijdig kunnen of moeten kiezen voor een specialisatie ook nadelen”, besluit Lieve Snoeckx. “Door de overvloed aan kennis en onderzoek is een specialisatie zowel voor de zorgverstrekker als voor de patiënt/cliënt zeker een meerwaarde. De ene haalt er meer voldoening uit, de andere wordt zeer bekwaam geholpen. Maar als student of als je net begint te werken, is het soms moeilijk om te weten waar je interesse echt ligt en wat je kansen en mogelijkheden zijn. Vroegtijdig moeten kiezen, leidt dan soms tot een foute keuze. Hoe dan ook is levenslang leren na een zorgopleiding sowieso een must, omdat het hier vaak gaat over specialisaties en dynamische wetenschappen met steeds nieuwe en voortschrijdende inzichten.”
Hoe de zorgopleiding verder zal evolueren, is dus nog een vraag. Maar of de docenten die we spraken de keuze voor een zorgopleiding ondanks alle pro’s en cons opnieuw zouden maken? Daarop is het antwoord bij iedereen een volmondig ‘Ja’.
LEES MEER OP INFUUS.BE
