Er duiken steeds meer prikkelarme initiatieven op. Circusgezelschap Side-Show brengt met ‘Permit, oh permit my soul to rebel’ de eerste relaxed performance in Vlaanderen. Het MAS organiseert specifieke momenten voor bezoekers die een rustige omgeving nodig hebben.
Stiltezones op de trein, kermissen met op sommige dagen minder lichtflitsen en minder lawaai, winkelketens die stille momenten inlassen… Voor heel wat mensen zijn het welgekomen initiatieven. De redenen zijn uiteenlopend. Sommige mensen kampen met migraine en zijn gevoelig voor lawaai en licht. Wie introvert is, heeft liever niet al teveel drukte om zich heen. Er zijn ook aandoeningen die het omgaan met prikkels bemoeilijken, zoals autisme of hersenletsels. Teveel prikkels veroorzaken stress of zelfs paniekaanvallen.
Quintijn Ketels en Aline Breucker zijn de artistieke leiders van circusgezelschap Side-Show. Hun voorstelling ‘Permit, oh permit my soul to rebel’ is van meet af aan ontworpen als relaxed performance. “De term wordt in Groot-Brittanië vaak gebruikt. Daar zijn er al sinds de jaren tachtig heel veel prikkelvrije initiatieven, er is veel expertise. Vaak wordt een bestaande voorstelling herwerkt tot een prikkelarme editie. Tijdens de voorstelling blijven de deuren open, alles wordt goed aangekondigd, speciale effecten worden vermeden. Dat deden wij niet. We hebben ons van bij het begin de vraag gesteld hoe we een artistieke voorstelling konden brengen die breed toegankelijk is. We ontwikkelden een eigen artistieke taal en werkten aan een juiste context”, legt Quintijn uit.
Warme ervaring
De voorstelling van Side-Show loopt nog steeds. Het publiek zit op kussens, er is schemerlicht, zintuiglijke prikkels worden beperkt. “Het was een lang proces met veel trial & error. Er waren voorafgaand toonmomenten in cultuurhuizen, zowel voor het reguliere publiek als voor doelgroepen die doorgaans wegblijven uit theaterzalen. Om hen te bereiken, werkten we samen met lokale organisaties. We maakten een brochure met concrete informatie over de locatie, over het verloop van de voorstelling. Met visual storytelling weten de bezoekers wat er te zien zal zijn. Ze kunnen een kwartier voor de voorstelling plaatsnemen. Daardoor zijn er geen wachtrijen. Het publiek kan wennen aan de omgeving, dingen aanraken, vragen stellen. Dat geeft een veilig gevoel. Na de voorstelling is er nog tijd om even te blijven zitten.”
De term neurodivergent vat het mooi samen: er zijn verschillende manieren om iets te ervaren omdat het brein niet bij iedereen op dezelfde manier werkt. “Het mooie is dat de voorstelling samen wordt beleefd. Tijdens de voorstelling kan je even naar buiten lopen, iets roepen, bewegingen maken. Dat laten we gebeuren, maar we spelen er niet op in tijdens de voorstelling. Het lukt de performers en het publiek om dat samen te reguleren, het is telkens een warme ervaring. We viseren daardoor niemand. Soms is het confronterend voor wie niet met een neurodivergent publiek vertrouwd is. Dat komt omdat we mensen met een beperking al te vaak wegstoppen, maar ze horen net als iedereen ook thuis in een theaterzaal.”
Sensibiliserend effect
“Het was hard knokken, maar nu worden we gehoord. De respons bij het publiek en in de media was heel positief, het had een sensibiliserend effect. Er is ook ons persoonlijk verhaal. Een van onze kinderen heeft een complexe vorm van Tourette. We waren dus al begaan met prikkelregulatie, met het onderzoeken van prikkels die obstakels zijn, hoe je dat kan verhelpen. Als gezin stelden we ons de vraag hoe we met onze context in de samenleving zo goed mogelijk kunnen functioneren. We gaan telkens op zoek naar meer toegankelijkheid, maar als kunstenaars waren we daar niet mee bezig. In ‘Viernulvier’ maakten we kennis met Jess Thom, een Britse actrice. Ooit werd haar gevraagd om in de geluidsdichte box van de techniekers plaats te nemen. Haar tics die ze door Tourette heeft, zouden het publiek storen. Ze staat echt wel op de barricaden om te vermijden dat zoiets gebeurt. Ze was een belangrijke inspiratiebron voor ons.”
“Het is onze missie om het thema toegankelijkheid in de culturele sector aan te kaarten. Er zijn veel heilige huisjes. Het is weliswaar niet gemakkelijk. Je moet je hele team briefen zodat ze het publiek heel duidelijk kunnen informeren: waar zijn de toiletten, waar is de balie, wie werkt in het theater, wie staat in voor het onthaal, waarom is het belangrijk de deuren open te laten. In Vlaanderen hebben we daar heel weinig aandacht voor. Er wordt niet nagedacht over wie er in het publiek zit. Het blijft beperkt tot aanpassingen voor rolstoelgebruikers. De criteria zijn nog steeds dat het licht uitgaat, dat het publiek muisstil moet zijn. Het is een behoorlijk stressvolle omgeving, alleen haalbaar voor een beperkte elite. Om het tij te keren, is er vanuit de praktijk coördinatie nodig. Er zijn wel organisaties zoals Demos en Lasso, maar ze werken vaak heel theoretisch. We hebben nood aan cases die we kunnen delen. Dat betekent helemaal niet dat alle voorstellingen relaxed moeten zijn. Het mag er met veel spektakel aan toegaan. Maar er moet ook een ander aanbod zijn. Eigenlijk komt het er voor ons op aan de cultuurhuizen te resetten.”
“De samenleving heeft heel veel prikkels, er is nood aan meer mogelijkheden tot verstilling. Veel meer mensen dan we denken, hebben daar nood aan en willen op een andere manier dingen beleven. Nu is het vaak te nemen of te laten. Wil je aan een bepaald evenement deelnemen, dan moet het zo en zo. Het speelt op alle terreinen: televisie, commercials, winkels. Er wordt gefocust op prikkels om mensen te vangen en hen erbij te houden. Maar er is nauwelijks aandacht voor een andere versie ervan. Die is misschien wel boeiender. Je ziet andere dingen, het brein werkt anders. Het is een verrijking.”
Museum aan de Stroom
Tammy Wille is publiekswerker bij het MAS. “We organiseerden enkele prikkelarme momenten. Daarmee richten we ons niet specifiek naar bezoekers met autisme of een hersenaandoening, maar naar iedereen die nood heeft aan een rustige omgeving. Een eerste keer was dat bij de tijdelijke expo ‘Luister. Verhalen gevonden in de stad.’ Dat was op zich al een prikkelarme tentoonstelling met alleen een audioguide om naar de verhalen te luisteren, zonder teksten of multimedia. Het was er ook stil. Maar we besloten om voor een beperkt publiek van vijftig bezoekers het museum op maandag, de sluitingsdag, open te stellen. Dan zijn er ook geen andere bezoekers in de wandelboulevard, waar normaal veel prikkels zijn en de akoestiek niet goed is. Alle medewerkers werden grondig gebrieft. We kregen tips uit Nederland waar ze al meer ervaring hebben. Zo vroegen we aan de medewerkers geen kleding met een drukke print te dragen, en niet te luid te praten. Als iemand met een begeleider komt, is het belangrijk dat je je tot allebei wendt. We maakten een visueeel stappenplan dat de bezoekers op voorhand kregen. Alles was herkenbaar. Wie de audioguide niet wilde gebruiken, kon bij een gids uitleg krijgen. Er was ook de mogelijkheid om te tekenen wat vooral kinderen leuk vonden. Wie het moeilijk kreeg, kon in een stilteruimte op adem komen.”
‘Iemand thuis?’ is de vaste familie-expo in het MAS. Daar zijn er meer prikkels. Tammy Wille: “We nodigden bezoekers uit om na te gaan hoe we die konden beperken. Kinderen konden bijvoorbeeld in een riool kruipen waar een krokodil tevoorschijn komt. Het was belangrijk hen daar goed op voor te bereiden, zo bleek. Het is zoeken naar een evenwicht. Wat voor de ene een te sterke prikkel is, kan voor iemand anders prima zijn. De evaluatieformulieren waren overwegend positief. Dit najaar komen er nieuwe initiatieven. De Antwerpse musea overleggen geregeld, ik merk dat het thema leeft. Het MAS is net begonnen met het uitwerken van een inclusieplan, we zijn ambitieus. Op heel veel vlakken willen we drempels wegwerken.”
Info: www.side-show.be / www.mas.be
LEES MEER OP INFUUS.BE
