Het taboe op ‘fingerfood’ doorbreken

01/08/2024

Het interview met Fien, Melanie & Philine verscheen in INFUUS 20.

WZC Maria Rustoord viert dit jaar het tienjarig bestaan van Hapklaar/beetgaar, een kookboek van eigen makelij. De recepten gaan allemaal over ‘fingerfood’, namelijk voeding die ook geschikt is voor mensen met kauw- en slikproblemen. Het boek scoorde destijds goed, en dus schreven de ergotherapeuten vorig jaar nog een vervolg kookboek.

In 2014 stampte een multidisciplinair team van woonzorgcentrum Maria Rustoord een eerste kookboek uit de grond. “We zagen dat sommige bewoners echt een groter risico op ondervoeding liepen”, klinkt het bij Fien Vens, ergotherapeut die vanaf het eerste uur betrokken was. “En dus gingen we kijken naar de oorzaken daarvan, en naar manieren om meer eten te stimuleren.” Al snel kwamen de ergotherapeuten uit bij fingerfood.

“Fingerfood was tien jaar geleden nog onontgonnen terrein. Er waren wel enkele firma’s die het aanboden, maar die producten waren naar onze smaak nogal chemisch en eentonig qua bereidingswijze.” In het woonzorgcentra startte ze alvast met het aanbieden van voeding die men met de handen kan eten, zoals gestoomde aardappelen, groenten en vlees. “Maar de doelgroep met het hoogste risico op ondervoeding, zijn eigenlijk de mensen met slik- en kauwproblemen. Zij vielen zo uit de boot. Dus hebben we besloten om ook echt voor soft fingerfood te gaan.”

Soft fingerfood is eten waar je in principe geen tanden voor nodig hebt, dat geprakt kan worden met de tong en waar geen stukjes in zitten. “We maken daarbij een onderscheid tussen heterogene en homogene hapjes. Heterogene hapjes zijn bereidingen waarbij mensen wel nog moeten afhappen en kauwen. De homogene hapjes zijn geschikt voor iedereen.”

Samen achter pannen en potten

“Het was een serieuze zoektocht om uiteindelijk daar te belanden”, gaat ergotherapeut Philine Pattyn verder. “Voor ons is het ‘drie in één’-concept heel belangrijk. Onze doelgroep bestaat voor een groot deel uit mensen met dementie. Zij zijn zich vaak niet bewust van het feit dat ze zowel groenten, vlees als aardappelen moeten eten. We mikken er daarom op dat deze componenten in één gerecht verwerkt zijn, om toch evenwichtige voeding te kunnen aanbieden.” Omdat het aanbod op de markt dus te beperkt was, besloten ze bij het woonzorgcentrum dan maar zelf de handen uit de mouwen te steken.

“Met enkele collega’s vormden we een projectgroep. We zijn dan simpelweg beginnen te experimenteren in de keuken. De voorwaarde was dat iedereen een tweetal gerechten voorstelde, van ontbijt tot tussendoortjes en avondmaal”, aldus Fien. “Die gerechten zijn we vervolgens gaan aanpassen tot soft fingefood. We hebben heel veel samen gekookt en geproefd, totdat we de juiste smaak en consistenties beet hadden.” Ook de bewoners zelf werden betrokken in het project. “Zij moesten proeven, uiteraard. We bevroegen vooral de mensen die cognitief nog sterk zijn, omdat zij kritischer kunnen evalueren. Vonden ze het lekker? Wat vonden ze er dan goed aan? Zat de kruiding juist? Dat bevragen is belangrijk omdat de smaakbeleving bij ouderen achteruit gaat. Voor ons kan het misschien wel lekker smaken, maar dat is voor hen niet per se het geval. In dat kader daarvan schenken we ook heel veel aandacht aan het apart bereiden van de componenten van een gerecht, om ze pas nadien samen te voegen. Zo kan je de verschillende smaken goed blijven onderscheiden.”

Dertig gerechten op één dag

Samen in de potten roeren, was gezellig, lachen de ergotherapeuten. Maar daar bleef het niet bij: ze besloten ook een eigen kookboek uit te brengen. “In dat eerste kookboekje bundelen we dertig fingerfood-recepten. We hopen hiermee het taboe op eten met de handen te doorbreken. Velen zien dat namelijk als een achteruitgang, terwijl het net een enorme vooruitgang is”, zegt Fien. Het boekje werd van a tot z in huis gemaakt – op het drukken na. “Het schrijven hebben we zelf gedaan, en voor de foto’s konden we rekenen op een ex-collega die fotograaf is. En uiteraard stonden ook andere collega’s in huis paraat om mee te koken.” Op de ‘shootdag’ moesten alle dertig gerechten klaargemaakt worden. “Alle medewerkers gingen aan de slag in keukens in alle hoeken van het woonzorgcentrum. Het was een heus kook- en bakfestijn.”

Het resultaat mag er, ook na tien jaar, wezen. “In totaal verkochten we tot nu toe een goeie 2.000 exemplaren van het boek. Het boekje wordt bijna vooral door zorgorganisaties gekocht die er zelf mee aan de slag willen gaan.” De interesse in de sector was en is er zeker. Uit het kookboek groeide dan ook workshops voor geïnteresseerden. “Op die workshops komen zowel ergotherapeuten, zorgkundigen, als keukenmedewerkers en logopedisten af. Ze zijn meestal enorm enthousiast, maar belangrijk is dat ook de zorgorganisatie zelf mee is in het verhaal, merken we. Soms keren de deelnemers met goede bedoelingen naar de organisatie terug om vast te stellen dat men er niet openstaat voor de verandering. Verandering botst nu eenmaal vaak op weerstand. Nochtans, het kost weinig extra moeite en ook budgettair vraagt het geen meerkost.”

Te veel, te weinig, te snel, te traag

Vandaag biedt wzc Maria Rustoordelke dag een fingerfood-variant op de dagmenu aan. “We zagen destijds dat na zes maanden het risico op ondervoeding bij de doelgroep was verminderd. Fingerfood wérkt. De mensen kunnen opnieuw zelfstandig eten. Vooral dat is een grote meerwaarde. Je geeft ze weer een beetje zeggenschap en keuzevrijheid terug. Bovendien zitten ze gewoon bij de rest van de bewoners. Ook het sociale aspect van eten krijgen ze terug”, zegt Philine.

“Met een vork naar iemands mond gaan om die te voeden, kan nogal aanvallend overkomen bij mensen met dementie”, vervolgt Fien. “Een maaltijd toegediend krijgen is immers een hele beleving. We doen dat soms bij elkaar in de werkgroep, om de ervaring te delen en eruit te leren. Je merkt zo dat het toch al snel te veel, te weinig, te warm, te koud, te snel of te traag gebeurt. As je dan opnieuw zelf het eten in handen kan nemen, is dat een enorme verbetering in de levenskwaliteit.”

Vorig jaar besloten de ergotherapeuten een vervolg te maken op Hapklaar/Beetgaar. “We merkten dat er ook vanuit andere hoeken uit de zorgsector interesse was naar fingerfood”, verklaart Fien. “Ook mensen die met personen met een beperking werken, of mensen die werken met kinderen met eetproblemen, kunnen er wat aan hebben.” Het tweede boek richt zich niet louter naar ouderen of naar mensen met dementie. Daarnaast bevat het boek ook enkele feestrecepten. “Opnieuw kroop er ontzettend veel tijd in het maken van het kookboekje. Je moet weten, we doen dat allemaal binnen de werkuren – al zijn we natuurlijk heel dankbaar dat dat kan. Maar de reacties zijn opnieuw lovend, en daar doen we het voor”, klinkt het tevreden.

De ergotherapeuten kwamen nog niet toe aan het maken van promotie voor het tweede boekje, maar wie interesse heeft, kan voor meer info terecht op fingerfoodwzcingelmunster.be.

LEES MEER OP INFUUS.BE