“Duurzaamheid is veel meer dan milieu alleen”
Op het gelijkvloers van ZNA Middelheim, in een klein kantoortje te midden van de bedrijvigheid, zit de milieudienst, drie personen sterk. Waar zij vroeger nog beschouwd werden als de drijvende (en enige) krachten achter alles wat met duurzaamheid te maken heeft, is dat nu de collectieve verdienste van de hele organisatie. We kloppen aan bij milieucoördinator Tom Havermans en zijn collega Peter Van Thienen, specialist risicobeheer en moderator van het recent opgerichte energieforum, voor een gesprek over duurzaamheid in al zijn vormen, en de implementatie ervan op de zorgwerkvloer.
Wat is duurzame zorg voor jullie?
Tom: “Dat hebben we gedefinieerd aan de hand van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties. Zij hebben in 2015 17 doelstellingen, of SDG’s, opgesteld, en die hebben wij vertaald naar 17 doelstellingen voor de zorg. Als ziekenhuis hebben wij een enorme impact, niet alleen op milieuvlak, maar ook op sociaal vlak. Daarom spitsen wij ons niet alleen toe op milieu, maar werken we vanuit het principe: wat goed is voor de mens, is goed voor het milieu. Zo is bijvoorbeeld ook het welzijn van de medewerkers voor ons een belangrijk onderdeel van duurzaamheid.”
Peter: “Daarvoor werken we volgens de principes van Magnet4Europe, een proefproject dat komt overgewaaid uit de Verenigde Staten. Het project houdt in dat we werken vanuit inspraak, participatie en gelijkheid, en de betrokkenheid van iedereen verhogen. Zo heeft iedereen die betrokken is bij het zorgproces van de patiënt, ook inspraak in de organisatie.”
Tom: “Maar er zijn nog vlakken waarop we werken aan duurzame zorg. Zo zijn we een van de toegankelijkste zorgverstrekkers in België, niet alleen fysiek maar ook financieel en taalkundig. Verder zijn we bezig met grote projecten rond digitalisering, zoals het Elektronisch Patiëntendossier, gaan we partnerships aan, en fuseren we binnenkort met GZA – ook zo zullen we weer kunnen verbeteren. We werken aan duurzame mobiliteit: we proberen ervoor te zorgen dat onze ziekenhuizen op verschillende manieren bereikbaar zijn, zowel met het openbaar vervoer, als met alternatieve vervoersmiddelen zoals Blue Bikes of de Antwerpse Velo’s.”
En energie, welke rol speelt dat in jullie streven naar duurzaamheid?
Tom: “Energie is een van de vijf milieuthema’s binnen onze doelstellingen, maar niet meer dan dat. Binnen dat thema vinden we het vooral belangrijk om te informeren. Waarom? Omdat men vroeger over die zaken weleens zei ‘dat die drie van milieu het maar oplossen’, maar zo werkt het niet.”
Heeft de stijging van de energieprijzen gezorgd voor een verandering in focus?
Tom: “Uiteraard is het nu alle hens aan dek om onze organisatie financieel gezond te houden, en onze uitstoot te beperken. Never waste a good crisis, luidt het, en dat is zo. We wenden de crisis aan om op dat vlak hele grote stappen te zetten. Want we moeten ook durven toegeven: in het verleden was onze energie altijd erg goedkoop, wat ons minder aanzette om te focussen op besparingen. Die weg zijn we nu wel ingeslagen, want onze facturen zijn ongeveer verzesvoudigd sinds 2019.”
Peter: “Eigenlijk hadden we in februari al een impactanalyse gemaakt van de oorlog in Oekraïne op de organisatie, en de bezorgdheid om de energieprijzen was daar toen al deel van – maar niet op het niveau waarop we nu zijn. Het stond dus zeker al op de radar, maar de urgentie is pas gekomen eind augustus, begin september.”
Tom: “In oktober is ons energieforum (waar afgevaardigden van de verschillende diensten van de organisatie maandelijks samenkomen, red.) voor het eerst samengekomen, en met hen hebben we dan bepaald waar we de grootste impact konden hebben, en wat we voor de winter nog gerealiseerd moeten hebben. Zo hebben we bijvoorbeeld een sensibiliseringscampagne opgestart met tips rond verlichting, verwarming en het uitschakelen van apparatuur. En op consultatie-afdelingen en kantoren die in het weekend gesloten zijn, proberen we de temperatuur automatisch te verlagen of de verwarming zelfs uit te zetten als er niemand aanwezig is.”
Jullie meest recente podcastaflevering gaat ook over duurzame zorg, en daarin wordt gesteld dat jullie als ziekenhuis meer elektriciteit verbruiken dan al jullie medewerkers thuis samen. Waar zitten de grootste energieslurpers?
Peter: “Ziekenhuizen hebben veel installaties die veel energie vragen. Denk maar aan het operatiekwartier, dat 24/7 beschikbaar is om noodgevallen aan te kunnen. Vanwege kwaliteitseisen is het niet evident om daar alles uit te zetten: de ventilatie, de temperatuur… Dat is voor een ziekenhuis een grootverbruiker.”
“Maar nu blijkt wel dat net daar een groot besparingspotentieel zit. Als je een operatiekwartier hebt met tien zalen, moeten die niet per se alle tien in orde zijn buiten de standaarduren. Er valt dus winst te halen door enkele van die zalen energetisch uit te schakelen nadat het dagprogramma afgelopen is. Dat idee is bij ons gekomen door de facilitaire ploeg, maar de implementatie heeft tijd gevraagd, omdat de gebruikers van het operatiekwartier uiteraard de kwaliteit wel wilden blijven garanderen. Het idee is dan opgebracht op het energieforum, en we hebben er de mensen van kwaliteit en hygiëne bij betrokken. Zij hebben de nodige metingen gedaan – hoeveel tijd heeft een operatiezaal nodig om terug opgestart te geraken, als we ze ’s nachts uit dienst nemen? – en de resultaten zijn binnen de normen. Dat proces duurt dus wel even, maar het zijn essentiële stappen om de gebruikers mee te nemen in het verhaal.”
Hoe groot is de verantwoordelijkheid van jullie medewerkers?
Tom: “We vragen van onze medewerkers niet om extra werk te verrichten, maar wel om bewuster met hun werk om te gaan. We proberen onze negatieve impact te verlagen en de positieve invloed te verhogen, en dat doen we door goede informatie te geven, zonder te belerend te zijn. Daarbij proberen we ook de afdelingshoofden te betrekken, want op de werkvloer ontstaan de beste ideeën, en die kan ik vanuit mijn kantoor niet zomaar te weten komen. Die ideeën verzamelen we via een meldpunt, en delen we ook weer aan anderen. We proberen elkaar te motiveren en aan kruisbestuiving te doen, op een positieve manier.”
Ook op het vlak van hergebruik of recycling vallen er in de zorg nog stappen te zetten, is dat iets waar jullie ook mee bezig zijn?
Tom: “We proberen onze verantwoordelijkheid op te nemen om, ook weer in partnerships, met leveranciers en fabrikanten te bekijken waar de mogelijkheden liggen. Zo zijn we onlangs in een project gestapt met Johnson & Johnson rond het recycleren van waardevolle toestellen die in het operatiekwartier gebruikt worden. Tijdens zo’n project brengen we samen de informatie, kennis, expertise en valkuilen in kaart om daarvan te leren. Een ander voorbeeld is een studie rond herbruikbare operatiekledij. We investeren daarin om mee die kennis op te bouwen, die uiteindelijk zal leiden tot betere zaken.”
“We leven nog niet in een ideale wereld: vroeger ging alles naar de verbrandingsoven, nu beginnen we te recycleren, en uiteindelijk willen we evolueren naar hergebruik. Dat is nog niet vandaag, maar hopelijk wel voor morgen.”
Is er draagvlak bij jullie zorgprofessionals voor zo’n projecten?
Tom: “We moeten ze soms zelf afremmen. De vragen komen vaak ook van henzelf, en zo heb ik het het liefst. Tips die van de werkvloer naar den bureau komen, worden gedragen, en dat is erg belangrijk. We proberen onze collega’s te ondersteunen, niet om hen meer werk te geven.”
Om hun visie op duurzame zorg nog verder te verspreiden, heeft ZNA ook een podcast opgenomen met duurzaamheidsmedewerker Annelies Casteleyn, spoedverpleegkundige Stef Vanlee en een Bekende Patiënt. Benieuwd? Luister zelf naar de podcast.
LEES MEER OP INFUUS.BE
