Ongeveer een derde van iedereen die in België woont, is van buitenlandse herkomst of heeft een buitenlandse nationaliteit, zegt Statbel. En dat vertaalt zich uiteraard ook naar de zorgsector. Patiënten, bewoners en cliënten zijn diverser dan ooit, en ook bij het zorgpersoneel groeit de diversiteit. Een evolutie die zich alleen maar zal doorzetten, maar die ook voor struikelblokken zorgt. Hoe ga je daar als zorgverlener mee om?
De etnisch-culturele diversiteit is het grootst in grootsteden als Antwerpen, Gent en natuurlijk ook Brussel. Zo heeft het UZ Brussel patiënten van maar liefst 160 verschillende nationaliteiten. Ook het team aan zorgmedewerkers wordt er steeds diverser. Maar goed ook, volgens Fatima Wimana, verpleegkundige. “Een zorgorganisatie moet een afspiegeling van de maatschappij te zijn.”
“Het is langzaam aan het veranderen.”, zegt ze. “Vroeger was er van multiculturele dienstverlening geen sprake in ziekenhuizen, maar nu begin je die weerspiegeling van de maatschappij meer en meer te zien bij het personeel. Je moet daar als zorgvoorziening echt naar streven, vind ik. Je kan niet meer doen alsof multiculturaliteit niet bestaat.”
Diversiteit zorgt voor empathie
Volgens Fatima worden zorgverleners door die onderlinge diversiteit ook empathischer. “In het UZ leren we elke dag bij aan de koffietafel, door te praten met elkaar, zowel over de goede dingen als de struggles. Collega’s kunnen je dingen uitleggen uit andere culturen, zodat je de patiënten beter begrijpt, waardoor je hen misschien niet meer gewoon classificeert als ‘moeilijk’.”
Ook op het vlak van taal zorgt de diversiteit bij het personeel voor een betere dienstverlening. “Het UZ Brussel is een Nederlandstalig ziekenhuis, maar er wordt niet alleen Nederlands gesproken. Als een patiënt de taal niet machtig is, vinden we wel iemand van het personeel die de moedertaal spreekt, en anders is er Google Translate.”
De verpleegkundige vindt het niet aan hen om te oordelen over andermans talenkennis. “We moeten ook begrijpen dat het, zeker voor de eerste generatie migranten, niet vanzelfsprekend is om Nederlands te leren. Mannen kwamen om te werken, en vrouwen bleven thuis, en vaak waren ze ook analfabeet. Dan is een taal leren niet makkelijk.”
“Durf het gesprek aangaan”
“Mijn belangrijkste tip voor andere zorgmedewerkers in een diverse omgeving, is durven praten. Praat met collega’s en medewerkers over verschillende culturen. Praat over wat je bang maakt. Praat over waar je tegenaan loopt. Heel vaak zijn mensen bang om iets verkeerd te zeggen, maar door je open op te stellen, maak je net een dialoog mogelijk. Als je dat niet durft, blokkeert je dat als zorgverlener.”
En als het gaat om patiënten die de taal niet (durven) spreken, doet Fatima beroep op haar eigen beproefde methode: “Ik vraag altijd aan de patiënt om mij een paar woordjes in hun moedertaal te leren. ‘Goeiemorgen’ bijvoorbeeld. Zo is het makkelijker om de brug te slaan: ik kan hen begroeten in hun moedertaal, en door mijn uitspraak – die vaak verkeerd is – beseffen ze ook dat het niet erg is om fouten te maken tegen de taal. Zo hebben ze zelf ook minder gêne om fouten tegen het Nederlands te maken.”
De ultieme tip
“Ik probeer altijd uit te gaan van ‘wat als het mijn moeder of vader was, die in China in het ziekenhuis ligt en niets begrijpt van de taal daar’? Dat soort zorg, is de zorg die je moet bieden.”
Ook volgens Hans Verrept, hoofd van de cel interculturele bemiddeling bij de FOD Volksgezondheid moeten we streven naar een diversificatie van mensen in de zorgsector. Volgens hem creëert het vormen van een team met erg verschillende mensen soms spanning, maar zorgt het vooral ook voor verschillende visies en uitwisselingen daarrond. “Zodat we leren zien dat wat wij voor vanzelfsprekend aannemen, dat niet altijd is.“
“Eigenlijk is het een kwestie van luisteren”
Ook in de ouderenzorg wordt volop gewerkt aan het bieden van cultuursensitieve zorg. Vaak is de diversiteit onder de bewoners nog niet even groot als in de samenleving, omdat verschillende culturen niet familiair zijn met het concept van diensten- en woonzorgcentra. Bij Woonzorgcentrum De Vijvers in Gent, trekken ze de Gentse wijken in om dat taboe te doorbreken.
Celien Scheire, psychologe, en Kelly Overmeire, coördinator animatie en reactivatie, zijn voortrekkers van het diversiteitsbeleid in het woonzorgcentrum. Kelly: “We willen kwetsbare mensen uit de buurt met ons laten kennismaken. Dat doen we door rondleidingen te geven, of een eenvoudige presentatie, omdat we merken dat woonzorgcentra nog vaak taboe zijn bij veel culturen. Door onze werking toe te lichten en openheid te tonen, breken we het ijs, waardoor we vooroordelen kunnen wegnemen, en kunnen tonen dat wat we doen, goed is. Zij hebben vaak verkeerde veronderstellingen over ons, en wij over hen.”
Dat kan Celien bevestigen. “Onlangs kwam er een Turkse bewoner bij ons wonen. Wij waren enthousiast, omdat er zo meer diversiteit ontstaat bij de bewoners, maar we hadden ook direct onze veronderstellingen. Zo wilden we contact opnemen met de moskee hier vlakbij, zodat de man daar naartoe zou kunnen. Maar toen hij verhuisde bleek dat hij al jaren niet meer naar de moskee ging, omdat hij zich schaamde omdat hij in een rolstoel zat. We moeten opletten dat we niet te stereotiep denken, en dingen of ideeën altijd blijven aftoetsen bij bewoners of familie. Het is niet aan ons om zo’n dingen in te vullen.”
“Het kan niet dat je een niet-divers team hebt, in een diverse stad”
Ook binnen het team streeft het woonzorgcentrum naar meer diversiteit. Celien: “Het is echt een absoluut doel om een diverse groep te creëren. Het kan niet dat je in een stad die zo divers is, een niet-divers team hebt. Talent zit overal, dat heeft niets met afkomst of kleur te maken. Daarvoor organiseren we jobbeurzen in de verschillende wijken.”
Want diversiteit bij de medewerkers, beïnvloedt de zorg die ze kunnen bieden aan de bewoners, legt Celien uit. “Een voorbeeld: we hebben twee dames met een hoofddoek gehad, een Bulgaarse en een Turkse. Onze zorgkundigen die daar niet bekend mee waren, hebben toen van moslim-collega’s geleerd hoe ze die hoofddoek konden helpen aanbrengen, zodat die mooi bleef zitten en er goed uitzag.”
Werkgroepen werken, maar luisteren is het allerbelangrijkst
“Ons huis moet openstaan voor iedereen, en zowel bewoners als medewerkers moeten zich veilig voelen, goed voelen en gerespecteerd voelen.” Daarom werd er ook een werkgroep diversiteit opgericht, waarin elke discipline van het woonzorgcentrum vertegenwoordigd is. Daarin worden vragen en ideeën bespreekbaar gemaakt. Als voorbeeld van resultaten daarvan, geeft Celien aan dat, buiten het verlofsysteem – dat gebaseerd is op katholieke feestdagen – om, nu ook rekening gehouden wordt met feestdagen uit andere culturen.
Maar het zit vooral in kleine vragen van bewoners. “Onlangs vertelde een Marokkaanse dame ons dat ze graag gerepatrieerd zou worden als er iets met haar gebeurde. De dame in kwestie heeft niet veel middelen, dus zijn we samen gaan zitten met de Marokkaanse imam, die nu in de gemeenschap een collecte wil gaan houden. Eigenlijk is het gewoon een kwestie van luisteren naar wat mensen vragen en willen.”
Discriminatie is een no-go
Als het over discriminatie gaat, zijn de twee heel duidelijk. “Medewerkers of andere bewoners racistisch benaderen of discrimineren, dat kan niet, en wordt niet getolereerd. We weten dat we een overwegend witte populatie van bewoners hebben die oorlog meegemaakt hebben of opgegroeid zijn midden in ons koloniale verleden. Bij hen zitten die oude denkbeelden ingebakken. Dat proberen we aan medewerkers ook uit te leggen, zodat ze dergelijke voorvallen niet persoonlijk nemen. Maar er worden ook altijd stappen gezet, zelfs tot bij de directie.”
