Als het gaat om ethische keuzes, kunnen we niet voorbij aan de gezondheidscrisis. Voor elke zorginstelling was het een voortdurend schipperen tussen de geldige regels en maatregelen, vooral in het geval van overlijdens. Het waren niet langer alleen de belangen van de patiënt en zijn omgeving die telden, maar ook de pandemie en de veiligheid van het personeel en de andere patiënten of bewoners. Een evenwichtsoefening om u tegen te zeggen.
Voor Magteld Hertogs, sociaal verpleegkundige in het woonzorgcentrum Sint-Mathildis, was het vooral zoeken naar een gulden middenweg tussen veiligheid en geborgenheid. “We hebben heel erg geworsteld met de bezoekregeling: wat mag wel, wat mag niet? Een moeilijke oefening, maar gelukkig hadden we als organisatie wel de flexibiliteit om elke situatie afzonderlijk te kunnen bekijken. Wat we voor een persoon niet kunnen toestaan, kan voor een andere misschien net wel. Dat hangt af van wat we kunnen verantwoorden, aan de hand van iemands algemene toestand. Zo zullen we, nu bezoek weer mag, maar kamerbezoek nog wel beperkt wordt, voor zwakkere bewoners bijvoorbeeld een uitzondering maken.”
“Je wil veel meer doen dan je mag, en dat weegt”
Om die beslissingen te maken, vertrekken ze vanuit richtlijnen om dan naar persoonlijke situaties te gaan kijken. “Het is zeker niet met de natte vinger dat we zo’n keuzes maken. In de eerste instantie hebben we de richtlijnen van de overheid, waar elk woonzorgcentrum zich aan moet houden. Maar daarbinnen hebben we wel de vrijheid om die zelf in te vullen. En, en dat is essentieel, we hebben daar ook de middelen voor. Want je kan natuurlijk aan de ene kant de wil hebben om menselijk te zijn, maar het waarmaken is nog wat anders. Daarvoor kunnen wij gelukkig rekenen op een aantal trouwe vrijwilligers.”
“Op het moment van overlijden moesten we zeggen: hier stopt het”
Overlijdens waren in het woonzorgcentrum niet te vermijden. Maar wat er het meest inhakte, was het gebrek aan mogelijkheden om een waardig afscheid te voorzien, waarbij ook de familie betrokken werd. “Zeker in de drukste periodes konden we maar weinig menselijkheid aan de dag leggen. Bij een overlijden moesten we echt aan de familie zeggen: hier stopt het. Ze kregen niet de mogelijkheid om de kamer leeg te maken, ze konden geen afscheid nemen… dat was voor mij en voor mijn collega’s het moeilijkst.”
“Natuurlijk was er een telefoongesprekje achteraf, en waren er voor de collega’s mogelijkheden om te debriefen. We plannen zelfs nog een afscheidsviering met de familie van de overleden bewoners. Het is dus niet dat we niets konden doen, maar het was niet zoals het zou moeten zijn.”, besluit Hertogs.
“Je wil meer doen dan mag”
Psychologe Lieve Gielen, die in de palliatieve sector werkt, kan dat alleen maar beamen. Zij begeleidde tientallen families bij het afscheid van een dierbare. Vanop afstand, zonder aanrakingen, tijdens beperkte timeslots. “Voor het maatschappelijke belang wil je je aan de regels houden, maar je zit met een emotionele kant, die dat heel moeilijk maakt. Je wil veel meer kunnen doen dan wat die regels toelaten en dat weegt ook op jou als zorgverlener. Bij elke situatie opnieuw is het afwegen: wanneer kunnen er uitzonderingen worden gemaakt en wanneer niet. En soms moet je dan ook beslissingen nemen waar je zelf niet helemaal achterstaat.”
De regels versus menselijkheid
“Ik denk dat veel zorgverleners het afgelopen jaar het gevoel hebben gehad tekort te schieten, omdat de regels weinig toe lieten. Op sommige momenten konden we echt niet bieden wat de familie op dat moment nodig had, en dat is frustrerend. Anderzijds heb ik ook
wel het gevoel dat we soms wél mooie dingen hebben kunnen realiseren. Net omdat we
samen met familie zo hard hebben gezocht naar alternatieven. Gelukkig, want dat gevoel is noodzakelijk om deze zware periode door te komen.”
En wat met je eigen grenzen?
Door de gigantische krachttoeren die zorgverleners moesten (en nog steeds moeten) uithalen om elk afscheid zo menselijk mogelijk te laten verlopen, is de last op hun schouders alleen maar toegenomen. Gielen benadrukt dat ze zichzelf niet mogen voorbij lopen om toch maar zoveel mogelijk aan de belangen van patiënten en hun omgeving te voldoen: “Veel zorgverleners denken over dat aspect niet na, het moet, dus je doet het, ook omdat je geweten anders opspeelt, maar dat weegt op den duur. Al die situaties neem je mee, en die stapelen zich op, en als het dan zolang duurt, wordt dat te veel. Dus daar moet je jezelf ook tegen kunnen beschermen.”
“Als ik daar een tip over mag geven: trek je op aan de positieve dingen die gebeuren. Er zijn altijd goede dingen, waarderingen die je krijgt, dankbaarheid… als de mensen waarvoor je het doet tevreden zijn, moet je ook niet te streng zijn voor jezelf. Je mag als zorgverlener niet onderschatten wat je voor andere mensen betekent, zelfs als de dingen niet volledig gaan zoals je zou willen.”
Rouwen binnen de regels: tips & tricks van psychologe Lieve Gielen
Fysiek afscheid nemen van een dierbare krijgt nog altijd de voorkeur. Dat helpt mensen bij het rouwproces, maar is helaas niet altijd mogelijk. In dat geval zijn er een aantal alternatieven die je kan overwegen. Het zal altijd zoeken zijn wat comfortabel is voor de patiënt, en wat voor de familie helpt. Betrek hen dus zeker bij het bedenken van alternatieve oplossingen.
- Zet in op videochats, of vraag aan de familie van de zieke of stervende patiënt of bewoner om een boodschap in te spreken of een filmpje op te nemen, zodat die daar op elk helder moment naar kan luisteren of kijken. Ook als de patiënt zelf niet meer bewust is, kan het voor naasten helpen om toch nog een boodschap in te spreken.
- Als de patiënt daar zelf behoefte aan heeft en toe in staat is: laat hem of haar dan zelf nog een boodschap inspreken naar de familie toe.
- Bezorg de familie, als die dat wil, een concrete herinnering: dat kan een haarlok zijn, een vingerafdruk op een kaartje of een foto van voor of zelfs na het overlijden.
- Laat de familie of naasten foto’s, tekeningen of brieven bezorgen om bij de stervende patiënt te leggen, zodat die weet dat ze aan hem of haar denken. Brieven kunnen bijvoorbeeld ook door zorgverleners voorgelezen worden, als de patiënt daar zelf niet meer toe in staat is.
- Als het bezoek in de laatste dagen beperkt was, kan het fijn zijn voor de familie om te horen of lezen wat er in de laatste dagen nog gebeurd is, en wat de persoon in kwestie nog gezegd, verteld of gedaan heeft.
- Zet een ledkaarsje naast het bed van de patiënt en geef de familie een zelfde kaarsje mee naar huis. Dat zorgt voor verbondenheid.
- Laat naasten een speciaal voorwerp, zoals een hangertje of een kussen, meegeven met de patiënt, en geef hen dat na het overlijden terug. Zo hebben zij iets om te koesteren, dat door de overledene tijdens de laatste uren nog gebruikt is.
Ondersteunende organisaties
- Boven de wolken
Boven de wolken is een vzw die fotosessies organiseert bij sterrenkindjes, zodat de ouders in hun verlies gesteund worden door een prachtige herinnering. bovendewolken.be
- Sereni
Sereni is een netwerk aan ervaren uitvaartondernemers. De organisatie werkt met digitale tools, zodat alle nodige informatie 24/7 beschikbaar is voor de betrokkenen. sereni.be
- Connfinity
Bij ConnFinity kan je terecht voor bemiddeling bij conflicten in de laatste levensfase of bij levenseinde. Ze organiseren ook opleidingen tot bemiddelaar en werken aan een uitgebreid kenniscentrum. connfinity.be
- Wij rouwen mee
Wij rouwen mee is speciaal in het leven geroepen om ondersteuning te bieden bij rouw in tijden van Corona. Op de website vind je informatie, handvaten en tips om afscheid te nemen, troost te bieden en verbinding te zoeken. wijrouwenmee.be
- Geborgen zorgen
Geborgen zorgen is een Brugs initiatief dat ondersteuning biedt in het omgaan met verlies. facebook.com/geborgenzorgen
- De Weg Wijzer
De Weg Wijzer is een expertisecentrum voor rouwbegeleiding, waar je terecht kan bij een team ervaren psychotherapeuten. Ze bieden begeleiding op maat, maar ook opleidingen. dewegwijzer.org
- PlantTroost – Ferm
Ferm heeft PlantTroost in het leven geroepen om iedereen te helpen troost te bieden én te vinden. Ze geven concrete tips en helpen bij het inrichten van troostplekken over heel Vlaanderen met draaiboeken en ondersteunend materiaal. samenferm.be/netwerk/planttroost
- Missing You
Missing You is een organisatie die informatie en steun biedt aan kinderen, jongeren en jongvolwassenen die met verlies geconfronteerd worden. missingyou.be
- Regionaal Zorgplatform Kempen
Het Regionaal Zorgplatform Kempen biedt op hun website allerlei info over COVID-19, ter ondersteuning van hulpverleners. Onder het tabje Psychosociaal Welzijn vind je ook een handige toolbox voor momenten van afscheid, verlies en herdenken. rzpkempen.be
- De ZorgSamen
De ZorgSamen is er voor jou als zorgverlener. Zodat ook jij je veerkracht kan bewaren in deze gekke tijden. dezorgsamen.be
