Sterven heeft iets eng. We zwijgen het liever dood. Onze focus ligt namelijk op het leven, toch? Gezondheidstrends floreren door het eeuwig jong willen blijven, en geneeskunde moet mensen in leven houden. De dood kan je eigenlijk zien als het falen van de geneeskunde. De afgelopen decennia is sterven dan ook een verborgen, eenzame en zelfs steriele gebeurtenis geworden. Het vindt vaker plaats in de klinische omgeving van een ziekenhuis of een woonzorgcentra, dan in de warmte van een familiale kring. Sterven is doodnormaal, maar goed sterven niet.
De pandemie van het afgelopen jaar heeft deze realiteit tijdelijk verergerd. Niet alleen werden we de dood op het lijf gejaagd, de omstandigheden waarin mensen sterven zijn weinig ‘goed’ te noemen. De coronamaatregelen maken afscheid vaak onmogelijk en het sterven van een geliefde kan soms slechts telefonisch aangekondigd worden. In het beste geval staan er onherkenbare, gemaskerde verzorgers voor je. Het lichaam wordt ook snel afgevoerd (en in groep gecremeerd). Dit maakt ook de taak van zorgverleners nu nog harder. Dit maakt sterven nu nog enger.
Sterven is een beladen thema dat moeilijk bespreekbaar lijkt. Maar gesprekken over dood zijn even zo belangrijk als gesprekken over het leven zelf. Gelukkig is er licht aan het einde van de tunnel. Meer dan ooit zijn er plaatsen waar je samen kunt komen om over de dood te praten. Wat vroeger iets luguber was, is vandaag een vorm van ‘genezen’ geworden. Tal van blogs, Instagram accounts, podcasts en Youtube kanalen bieden mensen inzichten die vroeger niet gemakkelijk besproken werden. Begrafenisonderneemster Caitlin Doughty heeft zo zelfs 1,5 miljoen volgers op Youtube. Maar ook het succes van een wereldwijde keten aan ‘death cafés’ brengt mensen samen in één van hun 7.500 locaties om er over doodgaan te spreken. Dood leeft meer dan ooit.
Sterven wordt nog steeds te vaak als een medisch gegeven beschouwd. Maar net zoals de geboorte een mooi, bewust moment werd de laatste jaren, zo ook is sterven een menselijke beleving aan het worden. Vandaag kan je al aan de University of Vermont’s College of Medicine afstuderen als Death Doula, poëtisch vrij vertaald als “verloskundigen van de dood”. Zij behandelen het welzijn van de stervende (en de naasten) en schenken hun een betekenisvolle, rustgevende dood. Ik verwacht dat we dit nieuwe type “wellness coaches” onze contreien uitgewaaid zien komen in de nabije toekomst.
Ook de begrafenis zelf wordt stilaan iets ‘graaf’. Stervenden zetten hun eigen ceremonie op. Surfers gaan samen de zee op. Het eigen huis wordt versierd en vrolijke kledij wordt bovengehaald. Plechtige herdenkingen worden zo persoonlijke vieringen (steeds vaker gehouden terwijl de persoon zelf nog leeft). Het is een feest waarbij creativiteit, intimiteit en menselijkheid volop leven. Wat belangrijk is in het leven, is ook belangrijk als het leven ophoudt. Voor deze reden willen mensen ook niet langer tussen hardhout begraven liggen dat enkele honderden jaren zal nodig hebben om in de grond afgebroken te worden. Onze ecologische voetafdruk is even zo belangrijk als we dood zijn, bewijst Recompose. Met dit gepatenteerd systeem kunnen menselijke resten omgezet worden in aarde zodat we nieuw leven kunnen voeden na onze dood.
Het grave feest is ook een levendig begin van een gedeeld rouwproces. Gedeelde smart is namelijk halve smart. Vorige generaties hebben misschien geleerd om niet over verdriet te praten, maar dat is niet langer het geval. Rouwen is stilaan geen taboe meer, rouwen leeft bij iedereen. Modern mourning is zo een sociaal platform uit Nederland waarop mensen samen praten over verdriet en afscheid. Dit nieuwe rouwen blaast ook nieuw leven in de manier waarop we mensen herdenken. Assen worden geperst tot diamanten, lichamen worden geplant onder bomen, zaden groeien in assen, of vaatjes gloeien door de organische energie uit de biomassa van het afstervende lichaam. Maar ook begrafenisplaatsen, zoals het Greenwood Cemetery in Brooklyn, worden tegenwoordig ontmoetingsplaatsen voor cocktail parties, yoga sessies of kunsttentoonstellingen. Het maakt herdenken een nieuw deel van het leven.
We wensen allemaal een gezond en gelukkig leven te hebben. Maar hierdoor zijn we lange tijd vergeten dat goed sterven hiervan deel uitmaakt. Sterven is dan misschien doodnormaal, maar goed sterven is dat nog helemaal niet. Dat hebben we het afgelopen jaar ook moeten vaststellen. Maar meer dan ooit is er een Healthusiasme om te praten over dood, om van sterven een menselijke beleving te maken, om betekenisvol begraven te worden, en om rouw te integreren in het leven. Want goed sterven is inderdaad goed leven.
Guideline voor zorgverleners over hoe met dood/begrafenis om te gaan in tijden van corona:
Healthusiasm is een beweging van mensen en bedrijven met een positieve impact op onze gezondheid en ons geluk. De term komt uit het gelijknamig boek dat ons wegwijs maakt in een wereld die bol staat van de mogelijkheden en innovaties. De man achter Healthusiasm is Christophe Jauquet. Voor INFUUS vertelt hij over deze positieve mindset en vooral over waar we vandaag met z’n allen healthusiast kunnen over zijn.
