De theorie is één ding, maar dat alles in de praktijk omzetten, is niet altijd even eenvoudig. Bovendien is veel afhankelijk van de sector waarin je werkt. Pastors Bart Fivez en Chantal Van Huffel van het AZ Sint-Maarten en thuisverpleegkundige Ilse Baes zijn het alvast roerend met elkaar eens: communicatie is key.
Bart Fivez en Chantal Van Huffel zijn pastores in het AZ Sint-Maarten
“In een ziekenhuis komen de grote levensvragen makkelijk boven”
Fivez: “Het is niet onze belangrijkste functie, maar als pastor kunnen wij wel een tussenpersoon zijn in ethische dilemma’s. We zijn door en door getraind om te luisteren naar wat iemand op het hart ligt. Als een patiënt bijvoorbeeld vraagt om euthanasie, kunnen wij door scherp te luisteren vaak een onderliggende kreet achterhalen. Dat kan angst zijn voor revalidatie, pijnproblematiek of misschien zelfs een getroubleerde familierelatie.”
“Alles begint en eindigt met duidelijke communicatie”
“Ook als ouderen hier binnenkomen en een hele reeks onderzoeken moeten ondergaan, zonder dat ze dat misschien zelf willen, kunnen wij hen motiveren om zich daarover uit te spreken tegen de dokter. Vaak weten ze niet eens dat ze die zaken mogen weigeren. Door te polsen naar het algemeen welbevinden van onze patiënten, en te vragen hoe het met hen gaat, komt geregeld naar boven dat het voor hen vaak heel belastend is. Daar wordt onvoldoende bij stilgestaan, ook omdat de opnametijd zo kort is geworden. Wij kunnen dan een tussenschakel zijn tussen de medische logica die redeneert ‘dit moet gebeuren, op een zo kort mogelijke tijd’ en de patiënt die denkt ‘ik heb dat niet nodig’.”
Van Huffel: “Als je luistert zonder verder iets te willen, werkt dat verbindend. Je geeft de mensen ruimte, en omdat je die geeft, krijgen ze zelf toegang tot hun eigen innerlijke beleving. Mensen hebben grote levensvragen, die in een ziekenhuis makkelijk naar boven komen, maar ze onder woorden brengen is niet altijd even makkelijk. Dan zijn wij daar de geleiders voor.”
Ilse Baes leidt een team van acht thuisverpleegkundigen in Lievegem
“Ik communiceer met het hele systeem: mijn team, de artsen, de apothekers, de patiënten en hun omgeving.”
Baes: “Communiceren is het allerbelangrijkst als het gaat om ethisch handelen. Onder collega’s bijvoorbeeld. Je moet jezelf in vraag durven stellen: doe ik het goed, ben ik juist bezig? Dat kan met andere verpleegkundigen, maar ook naar artsen of apothekers toe. Het is niet gewoon even je job uitvoeren en niet nadenken, je moet durven denken en durven vragen.”
“Met de collega’s hebben we zo elke dag een overlegmoment. Iedereen komt hun verhaal doen, en dat vind ik belangrijk. Als je enkel afgaat op wat er op je to-dolijst staat, mis je belangrijke informatie. Thuisverpleging is veel persoonlijker dan een ziekenhuis, wij staan heel dicht bij de patiënten, omdat we in hun eigen context werken. Dat is een extra dimensie, die dus ook nog meer betrokkenheid vraagt.”
“Naar de patiënten toe proberen we onze communicatie, en in het bijzonder onze woordkeuze, af te stemmen op waar zij zelf aan toe zijn. Zeker bij palliatieve patiënten. Dat is soms moeilijk om mee om te gaan, maar het is belangrijk om én eerlijk te zijn én geen verkeerde verwachtingen te creëren.”
“Maar ook communicatie naar andere zorgverleners toe is essentieel. Wij hebben zelf bijvoorbeeld niet altijd de tijd om moeilijke gesprekken te voeren over rouwen en verlies, maar we kunnen wél samenwerken met organisaties die daarin gespecialiseerd zijn. Zo kan iedereen zijn job doen en komen de patiënten niets tekort.”
Communicatie: de basis van elke ethische kwestie
Over welke problematiek het ook gaat, op welke struikelblokken je ook stoot: communicatie is essentieel bij het oplossen van ethische vraagstukken. Daar is ook ethicus Liégeois rotsvast van overtuigd. Al zijn gesprekken in het wilde weg ook geen constructieve oplossing. “Dialoog is belangrijk. Met de cliënt, met de betrokkenen, met het interdisciplinair team. Daar moet je dus zeker voldoende tijd voor nemen. Maar je moet er ook voor zorgen dat die communicatie gestructureerd verloopt, zodat je uiteindelijk niet een uur gekletst hebt, zonder dat dat ergens toe geleid heeft. Communicatie is dus de basis, maar het moet gebaseerd zijn op inhoudelijke ankerpunten, zodat het gesprek ook leidt tot concrete antwoorden.”
Voorbeelden van ethische dilemma’s in de praktijk:
- Een bewoner in een woonzorgcentrum valt af en toe. De zorgverleners vinden het niet nodig om de bewoner te fixeren, omdat het risico beperkt is en de bewoner daaronder lijdt, maar de familie zou het toch liever wel zo zien, om vallen te voorkomen.
- Een cliënt in een psychiatrisch ziekenhuis heeft een uitgesproken seksuele drang, die ervoor zorgt dat hij af en toe zorgverleners lastigvalt. Zij willen samen met de patiënt overwegen om beroep te doen op seksuele dienstverlening, maar de familie staat er weigerachtig tegenover.
- Een koppel ligt geveld door COVID-19 in het ziekenhuis. De ene partner ligt op de COVID-afdeling, de andere op intensieve zorgen. In principe is bezoek niet mogelijk, maar een van de partners zal waarschijnlijk snel overlijden. Mogen ze alsnog bij elkaar op bezoek?
- Je werkt in thuiszorg en een van je collega’s wil zijn of haar gezondheid niet op het spel zetten door te gaan zorgen voor een COVID-patiënt. Valt die beslissing te rijmen met het doel van de thuiszorgorganisatie – de best mogelijke zorg bieden – of niet?
- Een jonge nierpatiënt verschijnt trouw op zijn dialyse-afspraken. Maar in het weekend durft hij wel eens meer alcohol te drinken dan volgens de richtlijnen toegestaan. Hoe ga je daar als zorgverlener mee om?
